การพูดกับพระภิกษุ

โดย  หม่อมหลวงปีย์  มาลากุล

พระภิกษุมีคำพูดสำหรับท่านโดยเฉพาะเป็นส่วนมาก  ต่างกับราชาศัพท์อยู่ อย่างหนึ่งคือ  ใครพูดกับท่าน..ผู้พูดก็ใช้  ท่านพูดเอง..ท่านก็ใช้  เช่นอาตมภาพจำวัด  อาตมภาพอาพาธ  เป็นต้น  การพูดกับพระภิกษุต้องให้มีคารวะ  สำรวม  ไม่พูดในถ้อยคำที่เป็นคำพูดเล่น  พูดพล่อย  ซึ่งดูเป็นการขาดความเคารพไป

พระภิกษุที่มีราชทินนาม  เรียกว่าพระภิกษุทรงสมณศักดิ์  สมณศักดิ์มีลดหลั่น ดังนี้

สมเด็จพระสังฆราช

สมเด็จพระราชาคณะ  คือพระภิกษุที่มีราชทินนามนำหน้าด้วยคำว่า “สมเด็จพระ”  เช่น  สมเด็จพระวันรัต  สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์  สมเด็จพระมหาวีรวงศ์

พระราชาคณะ  มีราชทินนามนำหน้าด้วยคำว่า “พระ”  แบ่งออกเป็นชั้นคือ

–  ชั้นเจ้าคณะรอง  พระราชาคณะชั้นนี้รองลงมาจากชั้นสมเด็จพระราชาคณะ เมื่อได้รับเลื่อนสมณศักดิ์  ก็เลื่อนเป็นชั้นสมเด็จพระ  ชั้นเจ้าคณะรองมีเช่น พระศาสนโสภณ  พระพรหมมุนี  พระธรรมวโรดม  พระธรรมปัญญาบดี     พระอุบาลีคุณูปมาจารย์

–  ชั้นธรรม  พระราชาคณะชั้นนี้ส่วนมากมี “ธรรม” นำหน้า  เช่น  พระธรรมเจดีย์ พระธรรมปาโมกข์

–  ชั้นเทพ  มีคำ “เทพ” นำหน้า  เช่น  พระเทพเมธากร

–  ชั้นราช  มีคำ “ราช” นำหน้า  เช่น  พระราชเมธี

–  ชั้นสามัญ  มีแต่พระนำหน้าราชทินนาม  เช่น  พระจุลนายก

พระครูเป็นตำแหน่งรองพระราชาคณะลงมา  เช่น  พระครูญาณประกาศ

การใช้คำพูดกับพระภิกษุทรงสมณศักดิ์  ที่ผิดกันมากคือกับชั้นสมเด็จพระราชาคณะ เห็นจะเป็นเพราะมีคำว่า “สมเด็จ” นำหน้า  จึงเข้าใจว่าต้องใช้ราชาศัพท์  เช่นพูดว่า  “วันนี้ไปเฝ้าสมเด็จพระวันรัต  ท่านรับสั่งว่า”  ซึ่งผิด  ความจริงแล้วพระภิกษุทรงสมณศักดิ์ที่จะต้องใช้ราชาศัพท์  มีเฉพาะสมเด็จพระสังฆราชเท่านั้น  เว้นแต่พระภิกษุรูปนั้น ๆ ท่านจะมีฐานันดรศักดิ์ทรงพระราชวงศ์อยู่แล้ว  เช่น  หม่อมเจ้า  พระองค์เจ้า  ทรงผนวชเป็นพระภิกษุ  จึงใช้ราชาศัพท์สำหรับท่าน

เมื่อสมเด็จพระราชาคณะที่มิใช่เป็นพระราชวงศ์ได้รับสถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราช ฐานันดรศักดิ์ของท่านก็เป็นเสมือนพระราชวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า  คำที่ใช้พูดกับท่าน คำกิริยาสำหรับท่านต้องเปลี่ยนเป็นราชาศัพท์ชั้นพระองค์เจ้าทั้งสิ้น  ถ้าเป็นสมเด็จพระสังฆราชเจ้า  ซึ่งแสดงว่าท่านมีฐานันดรศักดิ์เดิมชั้นหม่อมเจ้าขึ้นไปอยู่แล้ว หรือทรงพระกรุณาโปรดสถาปนาจากสมเด็จพระสังฆราช  เช่น สมเด็จพระสังฆราช (หม่อมราชวงศ์ชื่น) วัดบวรนิเวศ   พระราชอุปัทยาจารย์  ทรงพระกรุณาโปรดสถาปนาเป็น  สมเด็จพระสังฆราชเจ้า  กรมหลวงวชิรญาณวงศ์  ฐานันดรศักดิ์ของพระองค์ท่าน เปลี่ยนเป็นระดับพระเจ้าบรมวงศ์  ราชาศัพท์ก็ต้องใช้ตามชั้นนั้น

การใช้คำพูดกับพระภิกษุทรงสมณศักดิ์  ต้องให้เป็นการเหมาะสมแก่สมณศักดิ์ของท่าน เช่นคำว่า “ท่าน”  ถ้าใช้กับสมเด็จพระราชาคณะ  ก็ควรใช้ “พระคุณเจ้า”  พระราชาคณะชั้นธรรม  ใช้ “พระคุณท่าน”  ชั้นรอง ๆ ลงมาใช้ “ท่าน”  สำหรับคำพูดที่ใช้พูดกับพระ ภิกษุจะสูงต่ำแตกต่างกันอย่างไรก็สุดแต่สมณศักดิ์  อาวุโส  หรือความเคารพนับถือเป็นส่วนสำคัญ

นำมาฝากโดย ครูนวพร